Tên khác: Ong vò vẽ, ong bầu vẽ, ong bắp cày, ong đất, ong vàng lớn.
Tên nước ngoài: Hornet, wasp (Anh); gueepe (Pháp).
Họ: Ong vàng (Vespidae).

Có 4 loài

• Vespa mandarina Smith (tên đồng nghĩa là Polistes mandarinus Sausure, tên khác: ong khổng lồ, tên Anh: giant hornet, to 3,5 - 4 cm)

• Vespa velutina Smith

• Vespa cincta Fabricius

• Vespa ducalis Smith

(3 loài sau nhỏ khoảng 2,5 cm)

Phân bố, sinh thái:

Trên thế giới, ong bò vẽ phân bố ở Ấn Độ, Trung Quốc, các nước Đông Nam Á. Ở Việt Nam , gần như đâu cũng có ong bò vẽ. Nó sống hoang thành đàn có tính xã hội, có thể dông đến hàng chục nghìn con hoặc đơn độc, nhưng không làm mật. Thường gặp ong bò vẽ vào tháng 7 - 11, làm tổ dưới mặt đất hoặc trên hố đất ở gò, đồi nơi yên tĩnh xa khu nhà ở (loài to) và trên lùm cây hoặc ở thân cây rỗng trong rừng, mái nhà (loài nhỏ). Tổ hình bầu dục, dài gồm nhiều tầng. Ong bò vẽ ăn côn trùng và ấu trùng nhỏ như sâu bọ và ong mật, có một số ăn cả mật hoa, phấn hoa. Đẻ mỗi lần hàng nghìn trứng, ấu trùng nở sau một tuần. Mùa đông, ong bò vẽ chết chỉ còn ong chúa ở trong tổ. Đến tháng 2 - 3, ong chúa đẻ trứng, quá trình sinh sống và phát tiển của ong lại tiếp tục.

Ong bò vẽ là kẻ thù phá hoại đối với loài ong mật. Nó tấn công cả ong nội lẫn ong ngoại, dùng hàm cứng cắn chết con mồi rồi tha về tổ, ăn cả ấu trùng và ong no. Cũng có trường hợp ong bò vẽ tấn công ong mật vây bám xung quanh từ vài chục đến vài trăm con tạo thành một khối hình tròng gọ là cục ong. Ở bên trong khối, nhiệt độ lên đến 46 ° làm ong bò vẽ chết vì nóng trong vòng 20 phút. Ong bò vẽ phá hoại mạnh nhất vào mùa hè - thu.

Trong kháng chiến chống Mỹ, quân và dân miền Nam có lúc đã dùng ong bò vẽ để giết giặc.

Tổ ong bò vẽ, tên thuốc trong y học cổ truyền là lộ phong phòng hoặc phong oa, được lấy vào mùa thum loại bỏ tạp chất, cắt nhỏ. Dùng sống (rửa với rượu rồi phơi khô) hoặc sao vàng, sao cháy.

Toàn con ong vò vẽ được săn bắt quanh năm, nhưng tốt nhất vào đầu tháng 10 đến cuối tháng 2. Lúc này, ong bay đi kiếm ăn nhiều, béo mẫm. Đem ong về, vặt bỏ cánh, rũ sạch đất cát, phơi hoặc sấy khô.

Ấu trùng và ong non cũng được dùng.

Thành phần hóa học:

Ấu trùng ong bò vẽ chứa nhiều acid amin, chất béo, vitamin, đường, muối khoáng.

Nọc ong bò vẽ có protein kèm theo các enzym với độc tính cao.

Tính vị, công năng:

Tổ ong bò vẽ có vị ngọt, hơi mặn, tính bình, có độc, có tác dụng trấn kinh, khu phong, sát trùng, giải độc.

Toàn con ong có vị ngọt, hơi chua, tính bình, có độc, có tác dụng giảm đau, tiêu ứ.

Ấu trùng ong có vị ngọt, mặn, tính mát, có độc, có tác dụng giảm đau, chống nôn, tăng lực.

Tổ ong bò vẽ được dùng làm thuốc chữa động kinh, tê thấp, kiết lỵ, chân tay đau nhức, áp xe vú, tắc sữa. Dùng ngày 8 - 10g tầng ong đốt thành than, tán bột mịn, sắc với 200ml nước còn 50ml, gạn lấy nước trong, uống làm một lần trong ngày.

Dùng ngoài, tổ ong bò vẽ đốt cháy, tán bột, rắc hoặc hòa với dầu vừng bôi chữa ung nhọt, mẩn ngứa, vết thương lở loét. Để chữa sâu răng, lấy tổ ong bò vẽ (40g, sao), phèn phi (20g), tán bột, rây mịn, xát vào chân răng hoặc đem tổ đun với giấm cho đặc, đợi khi dung dịch còn ấm, ngậm súc trong 10 - 15 phút rồi nhổ đi. Ngày làm 2 - 3 lần.

Những người có khí huyết hư hoặc áp xe đã vỡ mủ không được dùng.

Toàn con ong bò vẽ (ong non hoặc ong già, trong đó ong già tốt hơn) 100 -150 con ngâm vào 1000ml rượu 40 - 45°, để càng lâu càng tốt. Ngày uống 2 - 3 lần, mỗi lần một chén nhỏ. Chữa đau khớp, nhức xương.

Dùng ngoài, lấy rượu ong xoa bóp chữa vết thương tụ máu, bầm tím.

Những người bị bệnh thận, phổi và tim không dùng được.

Ấu trùng ong bò vẽ (3 - 5 g) sắc uống hoặc sao vàng, tán bột uống trong ngày, chữa ngực bụng đau, nôn khan. Dịch chiết từ ấu trùng ong được pha chế thành dạng nước uống có tên là VAAM (Vespa Amino Acid Mixture) có tác dụng làm giảm mỏi cơ bắp, nâng cao thể lực và sức bền. Thuốc được dùng cho những vận động viên chạy đường dài (marathon) làm họ chạy bền sức, nhanh và xa hơn. Ong non cũng được chế biến và sử dụng như ấu trùng.

Ngoài ra, ở một số tỉnh miền núi như Cao Bằng, Lạng Sơn, Yên Bái… có người tìm tổ ong vò vẽ để lấy ong non về ăn sống hoặc tẩm bột và bơ rồi chiên vàng để làm thức ăn bồi dưỡng cho trẻ nhỏ gầy yếu, kém ăn, chậm lớn.

Cây thuốc và động vật làm thuốc ở Việt Nam